Kur shikoni njerëzit më të pasur që jetojnë sot, në krye të listave janë miliarderët e teknologjisë si Jeff Bezos dhe Bill Gates. Por në të vërtetë, biznesmeni më i pasur që ka jetuar ndonjëherë ka vdekur pothuajse një shekull më parë. Në postimin e sotëm ne do të shohim një perandori biznesi kaq të gjerë sa që edhe pas njëqind vjet përparimi teknologjik, asnjë njeri nuk ka arritur ta kalojë themeluesin e saj.
Kjo është historia e Standard Oil.
Origjina e monopolit më të madh të historisë së naftës në të vërtetë është mjaft e thjeshtë. E gjitha fillon në 1839 me lindjen e John Rockefeller në New York. Ai ishte djali i madh i një tregtari udhëtues, i cili e identifikoi veten si një "mjek botanik", por në të vërtetë po shiste ekuivalentin e shekullit të 19-të të mjekësisë homeopatike. Ai kalonte javë të tëra larg shtëpisë dhe në fakt do të kishte disa fëmijë me një grua tjetër, të cilën vendosi ta sillte në shtëpi tek gruaja e tij, në mënyrë që të gjithë të mund të jetonin së bashku. Në këtë shtëpi shumë konfuze, John rritej duke mësuar se si t'i nxisë njerëzit për marrëveshjen më të mirë të mundshme dhe si të përfitojë sa më shumë nga çdo qindarkë që mirrte. Familja e tij rrallë qëndronte në një vend për një kohë të gjatë, dhe John jetonte këtë mënyrë jetese nomade që kur ishte tre vjeç. Për të ndihmuar nënën e tij, John fitonte para aq sa mundej duke rritur gjelat ose duke bërë punë për fqinjët.
Inteligjenca e tij u shfrytëzua mirë kur familja u transferua në Cleveland, Ohio në 1854, ku ai pati mundësinë të ndiqte një shkollë të duhur. Por më pak se një vit më vonë, John pushoi në mënyrë që të punojë si librashitës tek një ndërmjetës i prodhimeve vendore. Ai fitonte 0.50 dollarë në ditë, që padyshim nuk ishte shumë në atë kohë në mënyrë që të ndihmonte kompanitë e tjera në anën tjetër. Por pas dy vjetësh pune atje, shefat e tij nuk pranuan t'i jepnin atij një ngritje domethënëse, kështu që ai vendosi t'i bashkojë ata duke filluar të punonte si broker i prodhimeve të tij. Falë reputacionit të tij të mirë ai mori një hua prej 4,000 dollarësh që në atë kohë ishte një shumë mjaft e madhe.
John filloi tregtimin e sanës, grurit dhe mishërave të ndryshëm, dhe në vitin e parë të tij ai regjistroi shitje prej gjysmë milioni dollarësh, nga të cilat ai mori vetëm një pjesë të vogël si përqindje, por prapëseprapë ishte një sukses i madh. Çdo bankë në Cleveland i kërkonin John-it ë huazonte para dhe ai ishte jo më pak se 18 vjeç.
Por atëherë, në 1859 ndodhi diçka që do ta ndryshonte jetën e tij përgjithmonë. Vetëm njëqind milje në lindje të Cleveland, u zbulua rezerva e parë e naftës amerikane. Kjo shënoi fillimin e vrullit të naftës në Pensilvania dhe brenda një viti do të prodhoheshin 4500 fuçi naftë. Mirëpo, atëherë nafta nuk ishte aq e vlefshme sa është sot. Veturat e benzinës nuk ishin shpikur akoma, por vaji akoma mund të përpunohej në vajguri, të cilin njerëzit do ta përdornin më pas në llamba.
John, megjithatë, kuptoi se fitimet më të mëdha nuk ishin në shpimin e naftës, por në rafinimin e saj. Ai ishte dëshmitar i shumë njerëzve që dështuan duke u munduar të gjenin naftë, kështu që ai e dinte që ai biznes ishte tepër i rrezikshëm për të. Në vend të kësaj, ai do t'i linte të tjerët të kalonin nëpër telashet e gjetjes së naftës dhe ai thjesht do ta blente atë prej tyre. John duhej të priste deri në vitin 1863 derisa qeveria të ndërtonte një linjë hekurudhore që lidh fushat e naftës në Pensilvania me Cleveland. Por kur u ndërtua kjo linjë, John ishte gati për të me një sërë partnerësh dhe bankash të gatshëm për ta mbështetur atë. Ai gjithashtu mblodhi një ekip të kimistëve dhe inxhinierëve me përvojë, të cilët jo vetëm që optimizuan procesin e rafinimit, por gjithashtu zbuluan përdorime të ndryshme për nënprodukte të rafinimit të naftës. Rafineritë e hershme në Cleveland mund të funksiononin me efikasitet rreth 60%, por John jo vetëm që e rriti atë përqindje, ai gjithashtu filloi t'i shiste të gjitha nënproduktet, si dylli parafinë, katranin dhe naftën. Brenda dy vjet rafineria Rockefeller ishte me vlerë mbi shtatëdhjetë mijë dollarë dhe ishte ndër më të mëdhatë në Cleveland.
Por John nuk u ndal me kaq. Në vitin 1865 kishte 26 rafineri konkurruese por brenda 5 viteve John i kishte blerë të gjitha, përveç 4 prej tyre. Në këtë pikë, biznesi i tij po bëhej shumë i madh për tu trajtuar si partneritet, kështu që në vitin 1870 ai u inkorporua si Standard Oil i Ohio-së. Për t'i bindur disa konkurrentë të mbetur në Cleveland, John thjesht i ftonte ata dhe u tregonte atyre librat e tij, duke zbuluar se ai mund të qëndronte në humbje shumë më gjatë se sa që do mundnin ata. Në këmbim të një çmimi të mirë blerjeje, John i'u ofronte konkurrencës së tij pozicione në kompaninë e tij, duke vendosur kështu mendjet më të ndritshme në industri nën kontrollin e tij. Sigurisht, jo të gjithë do të hiqnin dorë menjëherë, dhe me kalimin e kohës John ulte çmimin e naftës dhe vajgurit, ndonjëherë me deri në 80%, në mënyrë që t'i mposhte konkurrentët. Padyshim, strategjia e tij funksionoi. Deri në vitin 1880 ai kishte nën pronësi rafineritë në të gjithë verilindjen e SHBA dhe po përpunonte mbi 90% të prodhimit të naftës në të gjithë vendin. Në këtë pikë John ishte aq i fuqishëm sa që do të ftonte pronarët e kompanive të mëdha hekurudhore dhe personalisht të negociojë zbritje për përdorimin e trenave të tyre. Por kjo praktikë e negociimit të marrëveshjeve të "dhomës së prapme" vërtet nxori në pah botën e biznesit.
Në atë kohë (në një mënyrë edhe sot), shumica e mallrave industrialë transportoheshin me hekurudha, dhe shumë industrialistë të mëdhenj u shqetësuan se abuzimi i John-it për zbritjet e transportit mund të rezultojë në monopolizim të ngjashëm në industritë e tyre.
Gjatë dekadës së ardhshme, biznesmenë, politikanë dhe media e sulmonin Standard Oil mizorisht. Legjislatorët në Ohio filluan të hartojnë rregullore antitrusti për të rrëzuar Rockefeller, por ai ishte një hap përpara. Në 1882 ai ri-korporoi në New Jersey, këtë herë duke krijuar Standard Oil Trust, i cili mbajti aksione në mbi 40 kompani lokale. Pastaj, për të treguar suksesin e tij John ndërtoi një seli mbresëlënëse për kompaninë e tij në Broadway. Ky moment ishte kulmi i Standard Oil të Rockefeller. Ai zotëronte 20,000 puse nafte, 4,000 milje tubacioni dhe punësoi mbi 100,000 njerëz. Por, kontrolli i tij në industrinë e naftës po dobësohej, brenda dhe jashtë vendit. Depozita masive të naftës ishin zbuluar në Rusi dhe Azi, dhe ishin duke u zhvilluar nga familja Rothschild, e cila nuk kurseu asnjë përpjekje për ta marrë atë naftë në Amerikë. Akoma më keq, në vitin 1890 qeveria federale miratoi Aktin e Antitrustit Sherman, i cili më në fund u dha politikanëve dhëmbët t'i shkonin pas vetë Standard Oil Trust-it. Sigurisht, struktura ligjore komplekse që qëndronte pas të gjitha kompanive ishte shumë e vështirë për t'u hetuar, kjo është arsyeja pse qeveria nuk mund ta ndalte Standard Oil deri në vitin 1911. Deri në atë pikë, sidoqoftë, John Rockefeller i kishte mbushur arkat e tij tashmë dhe nuk ishte më duke menaxhuar në mënyrë aktive kompaninë. Në 20 vitet e fundit të ekzistencës së kompanisë së tij, ajo kishte paguar mbi gjysmë miliardi dollarë dividentë.
Sipas disa vlerësimeve, vlera e vërtetë e Standard Oil në kulmin e saj ishte 1 trilion dollarë, kështu që rënia e saj nuk ishte befasi për shumicën e njerëzve. Më 1911, Gjykata Supreme e shpalli fajtor Standard Oil për praktikat antikompetuese dhe e ndau kompaninë në 34 subjekte të ndara. Sigurisht, John Rockefeller mbajti pjesën e tij të interesit në ato kompani deri në vdekjen e tij dhe në fakt rezulton se rënia e Standard Oil ishte ngjarja më fitimprurëse në jetën e tij. Me kalimin e kohës shumë nga ato kompani u bashkuan përsëri me njëra-tjetrën. Sot, shumica e mbetjeve të Standard Oil janë pjesë e ExxonMobil, Chevron ose BP, të cilat që nga atëherë janë bërë ndërmarrje tepër të mëdha në vete. Pronësia e John Rockefeller mbi këto kompani pasardhëse e bëri atë biznesmenin më të pasur që ka jetuar ndonjëherë, me një vlerë neto të vlerësuar prej 400 miliardë dollarësh. Edhe sot, askush nuk e ka mposhtur Rockefeller në listen e më të pasurve, madje as Jeff Bezos vetë nuk duket se do ta arrijë këtë.
